In een wereld die draait op koffie en energiedrankjes duiken er op internet steeds nieuwe trucs op om langer scherp te blijven. Eén daarvan, het koffiedutje of de coffee nap, oogt verrassend simpel: drink een kop koffie gevolgd door een kort dutje. In Zuid-Europa bestaat deze gewoonte al langer, maar pas de laatste jaren onderzoeken wetenschappers of er ook echt een biologische basis voor bestaat.

Slaperigheid en de hersenen

Slaperigheid ontstaat niet zomaar, maar is het resultaat van een chemisch proces. Een belangrijke speler is adenosine, een stof die zich in de hersenen ophoopt naarmate onze cellen energie verbruiken. Hoe meer adenosine zich bindt aan receptoren, hoe sterker het signaal tot rust en slaap.

‘Wanneer die receptoren worden geactiveerd, vertragen ze de zenuwgeleiding en de afgifte van neurotransmitters,’ legt kinderendocrinoloog Scott Rivkees van de Brown School of Public Health (VS) uit. Het effect is als een mentale dimmer: zenuwcellen worden minder actief, en wij voelen ons slaperig. Tijdens de slaap breekt het lichaam adenosine weer af.

Leestip: Een kop thee of koffie, wat is beter voor je gezondheid?

Cafeïne houdt dit proces tegen. Het bindt zich aan dezelfde receptoren, waardoor adenosine buitenspel wordt gezet. Zolang de receptoren bezet zijn door cafeïne, blijven neuronen actief en voelen wij ons alert. ‘Het is een yin-yangrelatie,’ zegt Rivkees. Toch ontstaat op den duur tolerantie: het lichaam maakt extra receptoren aan, waardoor steeds meer cafeïne nodig is voor hetzelfde effect.

Waarom koffie en een dutje combineren?

Zowel slaap als cafeïne verminderen slaperigheid: de eerste door adenosine af te breken, de tweede door het te blokkeren. Samen zouden ze elkaar kunnen versterken. ‘Een dutje bestrijdt slaperigheid. Cafeïne bestrijdt slaperigheid. Dus samen zou je een sterker effect moeten hebben,’ zegt Seiji Nishino, slaaponderzoeker aan Stanford University (VS).

Daarbij komt dat cafeïne pas na zo’n twintig à dertig minuten merkbaar werkt – precies de duur van een ideaal dutje. Langer slapen kan leiden tot loomheid, korter slapen geeft juist een frisse boost.

Volgens Siobhan Banks, hoogleraar aan de University of South Australia, helpt de combinatie ook om slaapinertie te vermijden: het zware gevoel dat optreedt na een te lange siësta.

Wat zegt de wetenschap?

Bewijs is schaars, maar interessant. In 1997 toonden Britse onderzoekers aan dat deelnemers beter autoreden na een dutje mét cafeïne. Een studie uit 2001 liet zien dat slaperigheid sterker afnam wanneer de twee werden gecombineerd. Toch zijn de resultaten niet eenduidig en blijft Nishino voorzichtig: ‘Op papier klopt het, maar of het in de praktijk altijd werkt moet grondiger worden onderzocht.’

Leestip: Drink je graag thee? Dit zijn de bewezen voordelen voor je gezondheid

Recente experimenten geven meer aanknopingspunten. Banks onderzocht in 2020 de effecten van 200 milligram cafeïne gevolgd door een dutje van een halfuur. Deelnemers voelden zich minder moe en scoorden beter op cognitieve tests. Maar de studies zijn klein en vooral in gecontroleerde laboratoria uitgevoerd. Er is meer grootschalig onderzoek nodig, bij mensen van verschillende leeftijden en met uiteenlopende slaappatronen.

Koffiedutje geen wondermiddel

In hoeverre je profiteert van een koffiedutje hangt sterk af van persoonlijke factoren. Sommigen vallen ondanks cafeïne moeiteloos in slaap, anderen blijven klaarwakker. En hoe effectief de combinatie ook kan zijn, een dutje met koffie vervangt nooit een volledige nachtrust. Het kan prestatieverbeterend werken, maar het is geen wondermiddel. Goede slaap blijft essentieel.

Toch vinden experts het experiment veilig genoeg voor wie nieuwsgierig is. ‘Speel ermee en neem een kop koffie voor je een dutje doet,’ adviseert Banks. ‘Er is voldoende aanleiding om het eens te proberen en te kijken of het voor jou werkt.’

Voor wie overdag vaak in een dip belandt, kan een koffiedutje dus een handige strategie zijn. Een kwartier op de bank, voorafgegaan door een espresso, zou zomaar meer opleveren dan nóg een blikje energiedrank of eindeloos doorzetten.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!